سرمایه اجتماعی از نگاه پیر بوردیو :
« بوردیو سه نوع سرمایه را شناسایی کرده : این اشکال سرمایه عبارت است از شکل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی ؛ شکل اقتصادی سرمایه بلافاصله تبدیل پول است مانند دارایی های منقول و ثابت یک سازمان. سرمایه فرهنگی نوع دیگر سرمایه است که در یک سازمان وجود دارد مانند تحصیلات عالیه اعضای سازمان که این نوع سرمایه نیز در برخی موارد و تحت شرایطی قابل تبدیل به سرمایه اقتصادی است و سرانجام شکل دیگر سرمایه، سرمایه اجتماعی است که به ارتباطات و مشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و می تواند به عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه های اقتصادی باشد» (سرمایه اجتماعی : مفاهیم و نظریه ها).
همان گونه که ملاحظه می شود، از دیدگاه بوردیو سرمایه اقتصادی شکل غالب سرمایه گذاری است و انواع دیگر سرمایه شامل سرمایه فرهنگی و اجتماعی است، به عنوان ابزاری برای حصول سرمایه اقتصادی مفهوم پیدا می کند. از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی در ممالک سرمایه داری به عنوان ابزاری برای تقویت و تثبیت جایگاه اقتصادی افراد به شمار می رود. در این ممالک، سرمایه اقتصادی پایه است و سرمایه اجتماعی و فرهنگی ابزاری برای تحقق آن محسوب می شود. می توان نتیجه گرفت که دیدگاه بوردیو در زمینه سرمایه اجتماعی یک دیدگاه ابزاری صرف است. به عبارتی اگر سرمایه اجتماعی نتواند موجب رشد سرمایه اقتصادی شود کاربردی نخواهد داشت.
۲-۲-۵-سرمایه اجتماعی از نگاه جیمز کلمن :
بر خلاف بوردیو، کلمن از واژگان مختلفی برای تعریف سرمایه اجتماعی کمک گرفت .وی مفهوم سرمایه اجتماعی را از ابعاد مختلف بررسی کرد.
کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از نقش کارکرد آن کمک گرفت و تعریفی کارکردی از سرمایه اجتماعی ارائه داد و نه تعریف ماهوی. بر این اساس « سرمایه اجتماعی شی ء واحد نیست، بلکه انواع چیز های گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند : همه آن ها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند، و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می کنند. سرمایه اجتماعی، مانند شکل های دیگر سرمایه مواد است و دستیابی به هدف های معینی را که در نبودن آن دست یافتنی نخواهد بود امکان پذیر می سازد. سرمایه اجتماعی مانند سرمایه فیزیکی و انسانی کاملاً تعویض پذیر نیست، اما نسبت به فعالیت های به خصوصی تعویض پذیر است.
شکل معینی از سرمایه اجتماعی که در تسهیل کنش های معینی ارزشمند است ممکن است برای کنش های دیگر بی فایده یا حتی زیانمند باشد.سرمایه اجتماعی نه در افراد و نه در ابزار فیزیکی تولید قرار دارد» (بنیادهای نظریه اجتماعی. ۱۳۷۷).
بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد
۱-۴-۲-اهداف فرعی تحقیق :
۱-۴-۳-سوال اصلی تحقیق:
آیا مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد تاثیر دارد ؟
۱-۴-۴-سوالات فرعی تحقیق :
کمک :
درخواست کمک افراد از یکدیگر مقدار سرمایه اجتماعی را بیشتر خواهد کرد. هر گاه عواملی مانند رفاه و فراوانی و کمک دولت سبب شود تا افراد نیازشان به یکدیگر کمتر شود؛ میزان سرمایه اجتماعی کمتر خواهد شد.
۲-۲-۷-ایدئولوژی :
اعتقاداتی مانند لزوم به یکدیگر یا عمل به سود دیگری، سبب پدید آمدن سرمایه اجتماعی می شود. از این رو آن دسته از اعتقادات مذهبی که بر ضرورت کمک و عمل به نفع دیگران تاکید دارند عامل مهمی در شکل گیری سرمایه اجتماعی محسوب می شوند.
۲-۲-۸- اطلاعات :
از نظر کلمن یک شکل مهم سرمایه اجتماعی ظرفیت بالقوه اطلاعات است که جزء ذاتی و جدایی ناپذیر روابط اجتماعی است، اما به دست آوردن اطلاعات پر هزینه است. اطلاعات در واقع زمینه را برای کنش فراهم می سازد. یکی از وسایلی که از طریق آن، اطلاعات می تواند به دست آید استفاده از روابط اجتماعی است و اطلاعاتی که از طریق این روابط حاصل می شود، کنش را تسهیل می کند.
۲-۲-۹-هنجارها :
اگر در درون گروه های اجتماعی، هنجارهای موثر و نیرومندی مبنی بر اینکه فرد باید منافع شخصی را رها کرده و به سود جمع عمل کند، وجود داشته باشد، سرمایه اجتماعی شکل خواهد گرفت (کلمن، ۱۳۷۷).
۲-۲-۱۰- سرمایه اجتماعی از نگاه فرانسیس فوکویاما :
فوکویاما در تعریف سرمایه اجتماعی چنین می گوید : «سرمایه اجتماعی مجموعه معینی از هنجارها و ارزش های غیر رسمی است که اعضا گروهی که همکاری و تعاون میان آن ها مجاز می باشد، در آن سهیم هستند که البته مشارکت در ارزش ها و هنجارها به خودی خود باعث تولید سرمایه اجتماعی نمی گردد، چرا که این ارزش ها ممکن است ارزش های منفی باشند» (فوکویاما ، ۱۳۷۰).
فوکویاما در رابطه با سرمایه اجتماعی، هنجارهای اجتماعی را به دو بخش تقسیم می کند :
۱- هنجارهای مولد سرمایه اجتماعی
۲- هنجارهای غیر مولد
هنجارهای مولد سرمایه اجتماعی به ارتقای همکاری میان اعضای گروه منجر می شود و اساساً شامل سجایایی چون صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه می باشد . اما هنجارهای غیر مولد بر خلاف هنجارهای مولد سرمایه اجتماعی کمکی به ارتقای همکاری میان اعضای گروه نخواهد کرد. پس ممکن است در جامعه ای سرمایه اجتماعی و اعتماد متقابل را ببینیم، ولی هنجارهای اجتماعی قوی آن هم از نوع غیر مولد سرمایه اجتماعی وجود داشته باشد، مثل عدم اعتماد به دیگران. جامعه ای که افراد حتی نباید به پدر و مادر خود اعتماد کنند، دارای یک هنجار غیر مولد سرمایه اجتماعی است (همان منبع).
۲-۲-۱۱- سرمایه اجتماعی از نگاه گلن لوری :
«گلن لوری» [۱]اقتصاددان نیز مانند «ایوان لایت»[۲] جامعه شناس، اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه ۱۹۷۰ برای توصیف مشکل توسعه اقتصاد درون شهری به کار برد. آمریکایی های آفریقایی الاصل در محدوده اجتماعات خود فاقد اعتماد و همبستگی بودند، در حالی که در بین آمریکایی های آسیایی الاصل و دیگر گروه های قومی اعتماد و همبستگی وجود داشت همین عدم وجود اعتماد و همبستگی میان سیاهان مبین نبود داد و ستد جزئی در میان سیاهان بود.
۲-۲-۱۲-سرمایه اجتماعی از نگاه رابرت پاتنام :
از نظر پاتنام مفهوم سرمایه اجتماعی جوهره جامعه شناختی شور و شوق همگانی است. به نظر وی پیش فرض حل مسئله کنش عمومی و فرصت طلبی، توسعه کنش جمعی داوطلبانه است که به نوبه خود منوط به سرمایه اجتماعی به ارث رسیده در آن جامعه است.
در دیدگاه پاتنام سرمایه اجتماعی آن دسته از ویژگی های سازمان اجتماعی است که هماهنگی و همکاری را برای سود متقابل تسهیل می کند. اشکال سرمایه اجتماعی منابع اخلاقی کلی یک جامعه را تشکیل می دهند. به طور کلی سرمایه اجتماعی را می توان به ۳ بخش اصلی تقسیم کرد : ۱- اعتماد ۲- هنجارها و الزمات اجتماعی ۳- شبکه های اجتماعی .
بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد
۱-۴-۲-اهداف فرعی تحقیق :
۱-۴-۳-سوال اصلی تحقیق:
آیا مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد تاثیر دارد ؟
۱-۴-۴-سوالات فرعی تحقیق :
اعتماد :
هنگامی که درباره اعتماد در جوامع مدرن صحبت می کنیم در واقع درباره اعتماد تعمیم یافته حرف می زنیم. افراد در جامعه مدرن کاری را که به نفع همگان است-به این دلیل که از تعاملات دیگران مطلع هستند-انجام نمی دهند، بلکه علت اصلی، آن است که این گونه کارها با گسترش مثبت روابط همگانی، پاداش دریافت خواهند کرد. جوامع مدرن کارا ناگزیرند به منظور تنظیم داوطلبانه روابط اجتماعی بین اشخاصی که با یکدیگر بیگانه اند، مبنایی ارزشی داشته باشند. اعتماد تعمیم یافته سبب ایجاد روابط دو طرفه و شبکه ها و انجمن های اجتماعی می شود و این دو عامل نیز به نوبه خود سبب ایجاد اعتماد می شود.
از جمله مسائل مورد علاقه «پاتنام» تبیین منشا اعتماد اجتماعی است. در جوامع مدرن و ما قبل مدرن، اعتماد بالا در درون روابط شخصی گسترش می یابد، اما درجوامع پیچیده فرامدرن و فراصنعتی، اعتماد اجتماعی از دو منبع مرتبط به هم ناشی می شود : ۱- هنجارهای تعاملی دو طرفه؛ ۲- شبکه های تعهد مدنی. بین این شبکه ها انجمن های داوطلبانه، دارای اهمیت بیشتری هستند انجمن های داوطلبانه در کتاب «مشق دموکراسی» پاتنام اساساً شامل باشگاه های ورزشی و انجمن های فرهنگی می شود که دارای کارکردهای مثبتی جهت بسط یکپارچگی و وفاق اجتماعی هستند. از نظر وی اعتماد، همکاری را تسهیل می کند، هرچه سطح اعتماد در یک جامعه بالاتر باشد، احتمال همکاری هم بیشتر خواهد بود (سیسیانین، ۲۰۰۵).
از نظر پاتنام ویژگی بازتولیدی سرمایه اجتماعی منجر به تعامل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری، اعتماد، معامله متقابل، مشارکت مدنی و رفاه اجتماعی می گردد. وی حضور این ویژگی ها را در هر جامعه ای نشانه مدنیت آن جامعه می داند. این خصلتی است که به نظر او موجب عملکرد خوب نهادهای دموکراتیک می گردد.
۲-۲-۱۳-هنجارهای معامله متقابل :
در هر گروه اجتماعی هنجارهایی است که مهمترین سودمندی آن ها تقویت اعتماد، کاهش هزینه معاملات و تسهیل همکاری است. از نظر پاتنام مهمترین این هنجارها، هنجارهای معامله متقابل هستند. این هنجارها از مولدترین اجزای سرمایه اجتماعی است. این هنجارها به شبکه های انبوهی از مبادلات اجتماعی مرتبط است و هر یک یکدیگر را تقویت می کند.
۲-۲-۱۳-۱-شبکه های اجتماعی :
شبکه های رسمی و غیر رسمی ارتباطات و مبادلات در هرجامعه ای اعم از مدرن و سنتی، فئودالی یا سرمایه داری و …. وجود دارد. این شبکه ها در دو نوع افقی و عمودی هستند در شبکه های افقی شهروندانی عضویت دارند که نوع افقی و عمودی هستند در شبکه های افقی شهروندانی عضویت دارند که از قدرت و وضعیت برابری برخوردار بوده و در شبکه های عمودی هم شهروندانی عضوند که در وضعیتی نابرابر نسبت به هم به سر می برند ( پاتنام، ۱۳۸۰).
مدل های مختلفی در برخورد با مفهوم سرمایه اجتماعی مطرح شده اند و به کار می روند، لذا این امر در روش های مطالعه آن نیز تأثیر می گذارد و از بین مدلهای مختلف ،مدلی که نتایج ملموس و واقعی را بیان نماید، مدل مفهومی تحقیق انتخاب شده است. نهاپیت و گوشال ( ۱۹۹۸ )، مطرح میکنند که سرمایه اجتماعی دارای سه بعد است:بعد ساختاری؛بعد ارتباطی؛بعد شناختی.(مقیمی، ۱۳۹۰)
بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد
۱-۴-۲-اهداف فرعی تحقیق :
۱-۴-۳-سوال اصلی تحقیق:
آیا مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد تاثیر دارد ؟
۱-۴-۴-سوالات فرعی تحقیق :
بعد ساختاری
اصولاً بعد ساختاری سرمایه اجتماعی به توانایی افراد برای ایجاد رابطه با سایرین در یک سازمان اشاره دارد. این روابط به گفته نهاپیت و گوشال، شامل کانا ل های ارتباطی می باشند که برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز می باشند. چنین جریان اطلاعات باعث ایجاد مزیت رقابتی به واسطه ارتقای توانایی سازمان برای جذب و تلفیق دانش می شود(لینا و همکاران، ۲۰۰۶ ، ص ۳۵۴ ).
بعد ارتباطی
بعد ارتباطی به توصیف نوع و روابط شخصی میپردازد که افراد با یکدیگر در یک سری از تعاملات دارند. مهم ترین جنبه های این بعد عبارتند از: اعتماد، هنجارها، تعهدات و انتظارات و هویت می باشد (لینا و همکاران، ۲۰۰۶ )
بعد شناختی
جنبه شناختی سرمایه اجتماعی به این حقیقت اشاره دارد که افراد با یکد یگر به عنوان قسمتی از مجموعه در تعامل هستند، آنها به صورت عالی می توانند اهداف خود را تنظیم کرده و یک دیدگاه مشترک به سازمان داشته باشند (لینا و همکاران، ۲۰۰۶ ، ص ۳۵۴) بر طبق تحقیق نهابیت و گوشال ( ۱۹۹۸ ) اعضای یک شبکه باید دارای منافع مشترک بوده و یا فهم مشترکی از موضوعاتی داشته باشند که سازمان با آنها دست به گریبان است .
مهم ترین شاخصه های این بعد عبارتند از زبان و کدهای مشترک و حکایات مشترک است. (نهاپیت و همکاران، ۱۹۹۸، لسر و همکاران، ۲۰۰۱)
۲-۲- ۱۴-روش های اندازه گیری سرمایه اجتماعی :
سرمایه اجتماعی چگونه اندازه گیری می شود ؟ روش های مبتکرانه ای برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی وجو دارد. با این حال اندازه گیری سرمایه اجتماعی وجود دارد. با این حال اندازه گیری واقعی آن به دلایل مختلف امکان پذیر نیست. اول این که، جامع ترین تعریف سرمایه اجتماعی، تعریفی چند بعدی است که چند واحد تحلیل را شامل می شود، دوم آنکه برای اندازه گیری مشخصات مفاهیم غیر ملموس مانند جامعه، شبکه و ارگان های اجتماعی مشکلات زیادی وجود دارد و سومین دلیل این است که روش های علمی اندکی برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی وجود دارد که در درازمدت از آن استفاده می شود و این باعث شده محققین معاصر مجبور شوند به شاخص هایی نزدیک به آنچه واقعیت است را در نظر بگیرند؛ مثل اعتماد به دولت، تمایل به رای دادن، نرخ رشد شرکت مردم در انتخابات، عضویت در نهادهای مدنی، ساعت هایی که مردم فعالیت های داوطلبانه کرده اند و …. با این وجود ابراز جدید اندازه گیری در حال حاضر در حال آزمون است و امید است که شاخص های دقیق تر و سیستم های قابل اعتمادی به وجود بیاید.
بنابراین اگرچه اندازه گیری سرمایه اجتماعی سخت است ولی غیر ممکن نیست. ولی برای رابرت پاتنام شاخص هایی را برای سنجش اندازه گیری سرمایه اجتماعی ارائه داده است که بدین ترتیب است :
بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد
۱-۴-۲-اهداف فرعی تحقیق :
۱-۴-۳-سوال اصلی تحقیق:
آیا مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد تاثیر دارد ؟
۱-۴-۴-سوالات فرعی تحقیق :
– تلفیق رویکرد های مختلف و ارائه الگوی نوین :
سرمایه اجتماعی اگر وجهی نو یافته و انکار ناپذیر از یک جامعه باشد که به راستی چنین است، الزاماً در همه جوامع، شکل و صورت واحدی ندارد. به بیان دیگر سرمایه اجتماعی حتی اگر مفهومی واحد باشد، قطعاً مصداق واحدی در همه جوامع ندارد و اقتضای سرمایه بودن آن این است که در هر جامعه متناسب با مقتضیات آن جامعه شکل بگیرد. هویت ملی، پیشینه تاریخی، باورها، دین، دردها و شادی های مشترک و سود و زیان های عمومی یک جامعه در چند و چون تولید سرمایه اجتماعی آن نقش دارد و لذا نمی توان سرمایه اجتماعی در جوامع مختلف را با شاخص های یکسان سنجید (کاوسی و طلوعی اشلقی، ۱۳۸۵).
با توجه به رویکرد های مختلف در خصوص مطالعه سرمایه اجتماعی به نظر می رسد نمودار شماره ۲-۲ بتواند دیدگاه های کلی پیرامون سرمایه اجتماعی اجتماعی را به تصویر بکشد.
نمودار شماره۲-۲ تلفیق رویکردهای مختلف سرمایه اجتماعی
در مدل پیشنهادی این نوشتار، جهت سنجش و اندازه گیری سرمایه اجتماعی، رویکردهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در حقیقت همان ابعاد سرمایه اجتماعی می باشند. لذا در نمودار شماره ۲-۳ و در سطح اول الگوی پیشنهادی، رویکردها به عنوان ابعاد این مفهوم مطرح گردیده و اصطلاحاتی از قبیل مشارکت در شبکه ها، اعتماد، هنجارهای روابط متقابل ، اطلاعات و …. به عنوان مولفه های تشکیل دهنده هر یک از ابعاد چهارگانه در سطح دوم طرح شده و در نهایت شاخص های مطلوب جهت اندازه گیری هر یک از مولفه ها ارائه می گردد.
بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد
۱-۴-۲-اهداف فرعی تحقیق :
۱-۴-۳-سوال اصلی تحقیق:
آیا مولفه های سرمایه اجتماعی بر کیفیت خدمات آموزشی موسسات آموزش عالی مشهد تاثیر دارد ؟
۱-۴-۴-سوالات فرعی تحقیق :