شواهد تجربی در روانشناسی اجتماعی در خصوص رفتار افراد در گروه ها، بیان داشته اند که افراد از تصمیمات گروه پیروی می نمایند، حتی زمانی که درمیابند گروه اشتباه می کنند. توده واری در بازارهای مالی توسط افرادی که عقاید شخصی خود را سرکوب می نمایند و تصمیمات سرمایه گذاری خود را حتی زمانی که با پیش گویی های گروه موافق نیستند، تنها بر اساس اقدامات جمعی بازار اتخاذ می نمایند، مشخص می شود (چرستی[۱]، ۱۹۹۵).
اکثر نظریه های اقتصادی و مالی بر اساس این فرض قرار دارند که افراد به صورت کاملا عقلایی عمل می کنند و تمامی اطلاعات موجود را در زمان تصمیم گیری اقتصادی ارزیابی می کنند. با این حال مالی رفتاری، با رویکرد بررسی نقش عوامل روانشناسی در محیط های مالی و در رفتار فعالان اقتصادی نشان داده است که افراد در دنیای واقعی از هیجانات و خطاهای شناختی متاثر می گردند و رفتاری کمتر از حد بهینه خواهند داشت که مغایر با فرضیه انسان اقتصادی عقلایی در نظریه های کلاسیک اقتصادی و مالی است. مطالعات رفتاری و آنچه در روانشناسی شناختی بحث می شود، رفتار انسان را بهتر معرفی می کند و می گوید انسان هر قدر هم عقلایی، در برخی موارد دچار تورش های رفتاری می شود. این تورش ها باعث شناخت محدود یا با انحراف از واقعیت می شود و در نتیجه باعث عکس العمل های گاه غیر منطقی یا به دور از عقل می شود (سعیدی و فرهانیان، ۱۳۹۰).
در این پژوهش سعی بر این است که عواملی که منجر به ایجاد رفتار توده وار و تورش های رفتاری بین سهامداران در بازار اوراق بهادار می شود توسط پژوهشگر شناسایی شود تا با کاربردی کردن نتایج این پژوهش از ضررهای متناوب سهامداران بورس اوراق بهادار کاسته شود.
بر این اساس و با توجه به مطالب ذکر شده در قسمت بیان مسئله و با توجه به اینکه طبق مشاهدات و مطالعات موجود تا کنون چنین تحقیقی در سطح کشور انجام نشده اجرای این پژوهش ضروری بنظر رسید.
[۱] Christie 1995
با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای می باشد. لذا نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده تمامی سهامداران، سرمایه گذاران، دولت، اعتباردهندگان و صندوق های سرمایه گذاری، موسسات مالی و اعتباری واقع بشود. همچنین جامعه علمی و پژوهشی کشور می تواند از نتایج این تحقیق بهره مند شود .
به طور کلی روش های تحقیق در علوم رفتاری را می توان با توجه به دو ملاک هدف تحقیق و نحوه گردآوری داده ها تقسیم کرد (بازرگان و سرمد، ۱۳۸۷).
هدف تحقیقات کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است (بازرگان و سرمد، ۱۳۸۷). بر این اساس این پژوهش از نظر هدف،کاربردی می باشد بدلیل اینکه سعی دارد به بررسی بین تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای میان سهامداران بپردازد که نتایج آن می تواند منجر به بهبود تصمیم گیری سرمایه گذاران در خرید و فروش اوراق بهادار گردد و همچنین موجب توسعه دانش کاربردی در زمینه مالی رفتاری شود.
تحقیقات علمی را براساس چگونگی به دست آوردن داده های مورد نیاز (طرح تحقیق) می توان به دو دسته ی تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی تقسیم کرد. تحقیق توصیفی شامل مجوعه روش هایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است (بازرگان و سرمد، ۱۳۸۷). بر این اساس پژوهش حاضر از نظر بیان و چگونگی به دست آوردن داده های مورد نیاز، یک پژوهش توصیفی است چرا که به توصیف ویژگی های متغیرها و روابط بین آنها به طور طبیعی و بدون دستکاری می پردازد.
در تحقیق توصیفی- همبستگی رابطه میان متغیرها براساس هدف تحقیق تحلیل می گردد. از لحاظ نوع ارتباط، دارای همبستگی می باشد؛ از لحاظ روش اجرا، پیمایشی می باشد که در این نوع تحقیق هدف بررسی توزیع ویژگی های یک جامعه است که در آن پارامترهای جامعه بررسی می شوند و پژوهشگر سعی دارد با انتخاب نمونه ای که معرف جامعه است به بررسی متغیرهای پژوهش بپردازد؛ از نظر ماهیت داده ها، کمی می باشد چون داده های حاصل از پرسشنامه را در قالب مدل لیکرت تبدیل به داده های کمی می کند؛ از نظر زمان اجرا نیز پیمایشی می باشد به دلیل اینکه به مرور زمان پژوهش تکمیل خواهد شد.
قلمرو موضوعی: این پژوهش در حوزه ی مالی رفتاری می باشد.
قلمرو زمانی: نیمه اول سال ۱۳۹۳
قلمرو مکانی: تمامی کارگزاری های بورس اوراق بهادار استان زنجان
با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای می باشد. لذا نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده تمامی سهامداران، سرمایه گذاران، دولت، اعتباردهندگان و صندوق های سرمایه گذاری، موسسات مالی و اعتباری واقع بشود. همچنین جامعه علمی و پژوهشی کشور می تواند از نتایج این تحقیق بهره مند شود .
جامعه آماری این پژوهش شامل دو بخش است، بخش اول کارگزاران بورس اوراق بهادار استان زنجان هستند که تماما در شهر زنجان مستقر می باشند که تعداد آنها محدود بوده و محقق بر اساس میزان دسترسی به تعدادی از آنان مراجعه خواهد کرد.
بخش دوم سرمایه گذاران و خریداران و فروشندگان سهامی می باشند که به کارگزاران مراجعه می کنند.
به علت بزرگی و نامحدود بودن جامعه آماری جهت جمع آوری داده ها از روش نمونه گیری استفاده می شود (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۷). در نتیجه با توجه به محدود بودن جامعه آماری این پژوهش، با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه این پژوهش ۳۸۴ نفر تخمین زده شد.
(۱-۱)
این پژوهش در دو مرحله به شرح ذیل انجام خواهد شد:
مرحله اول مطالعات کتابخانه ای است که برای بررسی ادبیات موضوعی تحقیق به طور عمده از کتب، مجلات و مقالات داخلی و خارجی و منابع فارسی و لاتین موجود در پایگاه های اینترنتی و کتابخانه ای استفاده می شود.
مرحله دوم تحقیقات میدانی می باشد که به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر و سنجش متغیرهای تحقیق، از پرسشنامه استفاده خواهد شد.
در کل ابزار گردآوری اطلاعات انتخاب شده در این پژوهش، بررسی اسناد و مدارک موجود، کتابها، پرسشنامه، اینترنت و فیش برداری و اطلاعات موجود در سازمان بورس اوراق بهادار میباشد ولی اصلی ترین ابزار برای گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها پرسشنامه میباشد که حاوی تعدادی سؤال درباره متغیرهای مورد سنجش از جامعه مورد مطالعه است. این سؤالات با استفاده از تکنیک های خاص و نیز مقیاس ها به گونه ای ساخته می شود که بتوان اطلاعات مورد نظر را از جامعه یا نمونه مورد مطالعه گردآوری کرد.
با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای می باشد. لذا نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده تمامی سهامداران، سرمایه گذاران، دولت، اعتباردهندگان و صندوق های سرمایه گذاری، موسسات مالی و اعتباری واقع بشود. همچنین جامعه علمی و پژوهشی کشور می تواند از نتایج این تحقیق بهره مند شود .
با مطالعه ادبیات نظری پژوهش، مدل مفهومی به شرح شکل یک ارائه شده است. طبق این مدل متغیر های مستقل عبارتند از: عدم اطمینان محیطی و مشخصات شناختی سهامداران که مشخصات شناختی سهامداران خود شامل: تعصب توهم کنترل، تعصب اعتماد، تعصب اسناد به خود و مغالطه سرمایه گذاری.
متغیر عدم اطمینان محیطی از نظرات بآتریز فرناندز و همکاران(۲۰۱۰)، و همچنین متغیر مشخصات شناختی سهامداران نیز از نظرات بآتریز فرناندز و همکاران (۲۰۱۰)، اقتباس شده است.
متغیر های تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری به عنوان متغیر میانجی و رفتار توده ای به عنوان متغیر وابسته می باشد. این متغیر ها به ترتیب از نظرات رضا کیانی و مریم صفاریان (۱۳۸۹)، راحله یوسفی (۱۳۸۶)، زهرا پور زمانی (۱۳۹۱) اخذ شده است.
شکل ۱-۲- مدل مفهومی پژوهش
به منظور ایجاد انسجام و هماهنگی در گزارش، در این بخش برخی از پرکاربردترین عبارات و اصطلاحات به کار رفته در این گزارش معرفی میشوند:
عدم اطمینان محیطی: عدم اطمینان نقطه مقابل اطمینان است. به این معناست وقتی که از شرایط یک حادثه معین اطمینان داریم گفته می شود کاملاً قابل پیش بینی است. اما وقتی که یک تصمیمگیرنده، دانش و اطلاعات کامل و یا فهم دقیقی از تصمیم پیشنهادی و یا نتایج احتمالی آن ندارد، عدم اطمینان محیطی اتفاق می افتد و حادثه غیر قابل پیش بینی است (سدیدی و ابراهیمی، ۱۳۹۰).
مشخصات شناختی سهامداران:
تعصب توهم کنترل: تمایل اشخاص به تخمین کنترل بیش از حد که آنها روی نتایج دارند. (محزون، ۱۳۸۹)
با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای می باشد. لذا نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده تمامی سهامداران، سرمایه گذاران، دولت، اعتباردهندگان و صندوق های سرمایه گذاری، موسسات مالی و اعتباری واقع بشود. همچنین جامعه علمی و پژوهشی کشور می تواند از نتایج این تحقیق بهره مند شود .
مشخصات شناختی سهامداران:
تعصب توهم کنترل: تمایل اشخاص به تخمین کنترل بیش از حد که آنها روی نتایج دارند. (محزون، ۱۳۸۹)
تعصب اعتماد: تمایل به اعتماد بیش از حد به توانایی برای پیشبینی کردن رفتار بازار بهطور خاص هنگامی که با انتخاب اوراق بهادار سوداور در ارتباط باشد (همان منبع).
تعصب اسناد به خود: تمایل افراد به این اعتقاد که آنها از سایر افراد بهترند و این اعتقاد که بدشانسی با احتمال بیشتری برای افراد دیگر رخ میدهد (همان منبع).
مغالطه سرمایه گذاری: گوش دادن به نظرات افراد در حال اشتباه و راهنمایی گرفتن از آنها. یکی از آسانترین راههای از دست دادن پول، گوش دادن به راهنماییهای اقوام و آشنایان ناآگاه است. (بابایی، ۱۳۹۰)
تبادل اطلاعات: مبنای تبادل اطلاعات بین افراد (یا عناصر کارکردی)، انتقال اطلاعات است و این اطلاعات، از مجموعه ای از علامتها تشکیل میشود. به عبارت دیگر، تبادل اطلاعات مکانیسمی است که روابط انسان براساس و به وسیله آن به وجود میآید و همه مظاهر فکری و وسایل انتقال و حفظ آنها در مکان و زمان بر پایه آن توسعه می یابد. فرآیند تبادل اطلاعات ممکن است میان انسان و انسان، انسان و ماشین یا ماشین و ماشین باشد. در شکل تبادل اطلاعات میان انسان و ماشین، از ماشین به عنوان وسیله استفاده میشود و ماشینها نیز در سیر پیشرفت خود به درجه بالایی از تعامل با انسان میرسند (درخشیده، ۱۳۹۱).
تورش های رفتاری: منظور از تورش رفتاری، انحراف از تصمیم گیری های درست و بهینه است. به طوری که اشخاص در فرآیند تفکر و تصمیم گیری دچار خطا شوند (ریتر[۱]، ۲۰۰۳).
رفتار توده ای: رفتار توده ای عبارت است از آن دسته رفتارهای سرمایه گذاران در بازار، که منجر به نادیده گرفتن پیش بینی ها و عقاید خود در رابطه با قیمت سهام و اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری تنها بر پایه رفتار کل بازار می شود (ایزدی نیا، حاجیان نژاد، ۱۳۸۸).
عدم اطمینان محیطی: درک فرد از مبهم بودن آینده معاملات از نظر بی ثباتی قیمت ها به خاطر وجود تورم، تحریم های سیاسی و تغییر در قوانین دولتی.
مشخصات شناختی سهامداران:
تعصب توهم کنترل: توهم سهامدار درباره اینکه بر روی تمامی پدیده ها و رویدادها کنترل داشته و نسبت به این عقیده نیز پافشاری کند.
تعصب اعتماد: اعتماد بیش از اندازه به بازار و گروههای ذینفع و پافشاری نسبت به آن.
تعصب اسناد به خود: شخص سهامدار در صورت کسب سود عوامل را به خود نسبت داده و در صورت زیان به عوامل خارج از خود و پافشاری نسبت به این موضوع.
مغالطه سرمایه گذاری: استفاده از داده های غلط جهت محاسبات ، رفتارهای اشتباه آمیز در جریان فروش سهام ، ایجاد شبهه و عدم اطمینان در میان سایر سرمایه گذاران و دادن اطلاعات غلط به سرمایه گذاران.
تبادل اطلاعات: مبادله هر گونه داده و اطلاعات بین گروه های ذینفع مخصوصاسهامداران ،کارگزاران و شرکت ها.
تورش های رفتاری: انجام فعالیت ها و رفتارهای اشتباهی و خلاف عقل و منطق که ممکن است گاهی اوقات به زیان سرمایه گذار و سهامدار تمام شود.
رفتار توده ای: خرید و فروش سهام توسط سهامداران بر اساس جو حاکم بر بازار و پیروی از توده اکثریت سهامداران.
[۱] Riter
با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر تبادل اطلاعات و تورش های رفتاری در توضیح رفتار توده ای می باشد. لذا نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده تمامی سهامداران، سرمایه گذاران، دولت، اعتباردهندگان و صندوق های سرمایه گذاری، موسسات مالی و اعتباری واقع بشود. همچنین جامعه علمی و پژوهشی کشور می تواند از نتایج این تحقیق بهره مند شود .