مفهوم هوشمند سازی
یکی از بزرگترین تحولاتی که در قرن اخیر شاهد آن هستیم، تغییری است که در آموزش کشور رخ داده است. همراهی تکنولوژی روز و صنعت IT و همچنین علوم روانشناسی گامی موثر در امر آموزش می باشد. این امر موجبات تحولی شگرف در فراگیری دانش آموزان و شیوه تدریس را فراهم آورده است که بسیاری از کاستی های موجود در روش های سنتی آموزش را پوشش می دهد.در مدارس هوشمند معلمان برای تدریس مطالب درسی و افزایش میزان درک دانش آموزان از مطالب ارائه شده و تشویق ایشان به فراگیری دروس از اسلایدهای آموزشی، نرم افزارهای آموزشی، بازی های رایانه ای، انیمیشن و دیگر محتواهای چندرسانه ای در کلاس های درس بهره می برند. در کنار این سیستم ها، معلمان می توانند از نرم افزارهای آموزش الکترونیک نیز بهره گیری نمایند و محتوای چندرسانه ای ایجاد شده را بر روی بستر اینترنت برای استفاده دانش آموزان در محیط خارج از مدرسه نیز فراهم کنند. تولید محتوای چندرسانه ای در مدارس به کمک معلمان و دانش آموزان صورت می پذیرد و در دوره های زمانی مشخص مرور شده و مورد بازبینی قرار می گیرد. محتوای آموزشی تولید شده در مدارس هوشمند می تواند از طریق پورتال های الکترونیکی با مدارس دیگر نیز به اشتراک گذاشته شود و معلمان مدارس مختلف، دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. بدین روی یکی از جنبه های مدرسه هوشمند را می توان استفاده از فناوری های نوین به صورت گسترده برای تسهیل فرآیند یادگیری و یاددهی دانش آموزان عنوان نمود(سلیمانی،۱۳۸۲: ۲۱).
۲-۶٫ویژگی های مدارس هوشمند
در مدرسه هوشمند، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش آموزان اجازه داده می شود از برنامه درسی خود فراتر گام بردارند. در این مدرسه، روش تدریس براساس دانش آموز محوری است.تأکید بر مهارت های فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری، از راهبردها و خط مشی های مدرسه هوشمند است.هفت اصل کلیدی در مدارس هوشمند، عبارتند از: ۱ـ دانش خلاق، ۲ـ استعداد یادگیری، ۳ـ توجه به فهم مطالب، ۴ـ آموختن با هدف تسلط و انتقال آن، ۵ـ ارزیابی آموخته ها به شکل متمرکز، ۶ـ غلبه بر مشکلات، ۷ـ مدرسه به عنوان یک سازمان آموزشی
هدف اصلی
ارزیابی استقرار مدارس هوشمند در مدارس مقطع دوم متوسطه کاشان و آران وبیدگل
اهداف فرعی
-بررسی وضعیت زیرساخت های فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت موجود محیط یاددهی -یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود توانمندسازی معلمان درحوزه فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود برقراری ارتباط یکپارچه رایانه ای با مدارس دیگر جهت ایجاد مدارس هوشمند
اهداف مدرسه هوشمند
مهمترین دلایل تاسیس مدارس هوشمند عبارتند از :
الف) امروزه به علت رشد فناوریهای رایانه ای، سرعت نقل و انتقالات اطلاعاتی و مسأله انفجار دانش، اطلاعات و دانش به سهولت و سرعت می تواند در اختیار همگان قرار گیرد و دیگر مانند گذشته مدرسه تنها چهار چوبی نیست که معلم بخواهد دانش، مهارت و ارزشها را در آن به دانش آموزان منتقل کند بلکه چهارچوبهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و وسائل ارتباط جمعی در شکل پذیری پنداره های دانش آموزان نقشی تعیین کننده دارند. یکی از تبعات این امر بالا رفتن سطح دانش متعارف دانش آموزان است که هماهنگی با دوره های آموزشی را بر هم می زند. در چنین شرایطی استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و انفورماتیکی در مدارس هوشمند، امکان به روز نمودن اطلاعات علمی معلمان و ارتقاء مهارتهای تدریس ایشان را فراهم می آورد به طوریکه آنها می توانند با استفاده از امکانات موجود در این مدارس برآورد صحیحتر و دقیقتری از دانش متعارف دانش آموزان کسب نموده و دوره های آموزشی و مطالب درسی را با دانش متعارف دانش آموزانشان هماهنگ سازند.(کامران،۵۴:۱۳۸۹)
ب) از سوی دیگر برنامه های آموزشی در مدارس سنتی، اکثراً به صورت معلم محور بوده و با استعدادها، تواناییها، نیازها و شیوه های یادگیری دانش آموزان که هر یک آهنگ مخصوص خود را دارد، متناسب نیستند. (کامران،۵۴:۱۳۸۹)
مدارس هوشمند به دلیل برنامه های درسی انعطاف پذیر، امکان تدریس با شیوه های نوین، داشتن طیف وسیعی از برنامه ها و روشهای آموزشی و محوریت بخشیدن به نقش دانش آموز (با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی و توجه بیشتر به نیازها، علائق و استعدادهای آنان) میتوانند در جهت از بین بردن و یا کاهش دادن این شکاف آموزشی مؤثر و مفید فایده باشند ودرواقع هر دانش آموز بسته به استعداد خود می تواند آموزش ببیند و یا به عبارت دیگر سیستم آموزش نسبت به استعداد دانش آموزان متغیر است . ج) جامعه اطلاعاتی آینده نیازمند افرادی است که بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به کار برند، در این عصر بی بهره مانده از دانش، بینش و مهارتهای روز، به بیکاری، نابرابریهای اجتماعی و در نتیجه پیدایش نارضایتی و تنش می انجامد و مدارس هوشمند نیز عمدتاً در جهت تأمین این نیازها برنامه ریزی شده اند چرا که در این مدارس دانش آموزان میآموزند که چگونه اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق شبکه های اطلاعاتی استخراج نمایند، چگونه در مورد آنها بیندیشند و چگونه حاصل یافته های خود را در جهت حل مسائل و مشکلات خود و توسعه و پیشرفت جوامعشان به کار گیرند.مطابق جدول۲-۱ ارتباط اهداف کلی با نقش مدارس هوشمند بیان شده است.
هدف اصلی
ارزیابی استقرار مدارس هوشمند در مدارس مقطع دوم متوسطه کاشان و آران وبیدگل
اهداف فرعی
-بررسی وضعیت زیرساخت های فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت موجود محیط یاددهی -یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود توانمندسازی معلمان درحوزه فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود برقراری ارتباط یکپارچه رایانه ای با مدارس دیگر جهت ایجاد مدارس هوشمند
ویژگی های مدارس هوشمند
در مدرسه هوشمند، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش آموزان اجازه داده می شود از برنامه درسی خود فراتر گام بردارند. در این مدرسه، روش تدریس براساس دانش آموز محوری است.تأکید بر مهارت های فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری، از راهبردها و خط مشی های مدرسه هوشمند است.هفت اصل کلیدی در مدارس هوشمند، عبارتند از: ۱ـ دانش خلاق، ۲ـ استعداد یادگیری، ۳ـ توجه به فهم مطالب، ۴ـ آموختن با هدف تسلط و انتقال آن، ۵ـ ارزیابی آموخته ها به شکل متمرکز، ۶ـ غلبه بر مشکلات، ۷ـ مدرسه به عنوان یک سازمان آموزشی
مدرسه هوشمند مدرسه ای است که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فن آوری رایانه ای و شبکه ای انجام می شود و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن هم هوشمند است.در مدارس هوشمند، کامپیوتر جایگزین تخته سیاه و سی.دی جای دفتر مشق را می گیرد. دانش آموزان می توانند از طریق اینترنت اطلاعات بسیاری درباره هر موضوع که بخواهند به دست آورند. در این سیستم، معلم و شاگرد هر دو تولید محتوای الکترونیکی و درس را بصورت سی.دی ارائه می کنند.در مدارس هوشمند آموزش منحصر به معلم نیست، بلکه یاددهی و یادگیری کاملاً تعاملی است و دانش آموزان نقش اساسی در آموختن مباحث علمی دارند(جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
در مدارس هوشمند، دبیران با استفاده از محتوای درسی الکترونیکی موجب تفهیم بهتر مطالب درسی و صرفه جویی در وقت می شوند و دانش آموزان هم این فرصت را دارند که توانایی و قابلیت های خود را آشکار و به تولید محتوا بپردازند.در این گونه مدارس، کسب موفقیت دست یافتنی است و میزان آن به تلاش و پیگیری دانش آموزان و هدایت صحیح و جهت دار بستگی دارد. در این روش روح پژوهش و جست و جوگری قطعاً جایگزین روحیه بی هدف دانش آموزان خواهد شد.در این سیستم، رکن اصلی برای هرگونه تغییر، تغییر در فکر است و ابزار و امکانات تنها وسیله ای برای جامه عمل پوشاندن به افکار هستند.در مدارس هوشمند معلمان مى توانند به جاى اینکه تلاش کنند خودشان پاسخى براى پرسشهاى دانش آموزان پیدا کنند، از آنها بخواهند پاسخ پرسش هایشان را در رایانه پیدا کنند و براى بقیه بازگو کنند.مدرسه هوشمند مدرسه اى است که با کمک فناوریهاى نوین سیستمهاى آموزشى و دیجیتالى هوشمند درصدد سرعت بخشى به فرآیند یاددهى، یادگیرى و بهبود مدیریت به صورت کاملاً نظام یافته باشد تا انسان عصر اطلاعات قادر به پردازش و دسته بندى و استفاده بهینه از منابع فنى دانش روز با توجه به طیف گسترده آن براى کشف استعداد خود و بروز خلاقیت ها باشد(جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
مدارس هوشمند مدارسی هستند که مبانی توسعه آنها استفاده از فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات میباشد و تفاوت آن با مدارس مجازی این است که معمولا به مدارس از راه دور گفته میشوند مدرسه هوشمند که با مدرسه مجازی فرق دارد، مدرسه هوشمند اگر بخواهد مطلوب باشد باید دانشآموزان در آن دانشآموز و معلمان میتوانند کیلومترها از هم فاصله داشته باشند. (جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
هدف اصلی
ارزیابی استقرار مدارس هوشمند در مدارس مقطع دوم متوسطه کاشان و آران وبیدگل
اهداف فرعی
-بررسی وضعیت زیرساخت های فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت موجود محیط یاددهی -یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود توانمندسازی معلمان درحوزه فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود برقراری ارتباط یکپارچه رایانه ای با مدارس دیگر جهت ایجاد مدارس هوشمند
فواید کلاس هوشمند
ارتقای سطح آموزش با استفاده بهینه دانشآموزان و معلمان از فنآوری اطلاعات و ارتباطات در فراگیری و تدریس درسها که این امر باعث کاهش زمان طراحی و جذابیت کار و لذت از یادگیری و ارتقای سطح آموزشی میشود. در کلاس هوشمند دانشآموز پژوهشگر و علاقمند به جستجوی دانش میشود و یاد میگیرد چگونه اطلاعات را بدست آورده و از اطلاعات بدست آمده چگونه استفاده کند و همچنین چگونه اطلاعات بدست آمده را با هم ترکیب و آن را نقد و بررسی کند. در ادامه به برخی از فواید مدارس هوشمند اشاره شده است. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– افزایش نشاط در کلاس: کلاسهای سنتی خصوصاً برای دانشآموزان تنوع طلب امروزی ملالآور بود و لذا کند و کاو در اینترنت و استفاده از رایانه و امکانات جانبی جوشش و نشاط را در کلاس ایجاد میکند. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– صرفه جوئی در وقت و انرژی: در روش سنتی معمولاً معلمان با آموزش یکنواخت و تکراری خود با استفاده از روش سخنرانی انرژی فراونی را صرف میکنند که مداومت آن ملالآور است. اما در روش هوشمند معلمان تنها حکم راهنما را در مسیر فراگیری دانشآموزان دارند و با ارائه راهکارهای پژوهشی و تحقیقاتی و معرفی منابع و مأخذ، دانشآموزان را هدایت و راهنمائی میکنند. در هزاره سوم هیچ شغلی و فعالیت اقتصادی فرهنگی و اجتماعی نیست که بدون نیاز به تسلط بر مهارتهای رایانهای قابل دسترسی باشد، لذا در مدرسه هوشمند دانشآموز برای ورود به چنین فضایی آماده میشود. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– افزایش خلاقیت دانشآموز: یکی از عوامل پیشرفت علمی اقتصادی و فرهنگی در دنیای رقابتی امروز داشتن خلاقیت است که میتواند به تولید علم بیانجامد. در مدرسه هوشمند دانشآموز ناگزیر به جست و جوی علمی است و برای ارائه مطالب علمی در کلاس از امکانات متنوع رایانهای استفاده میکند. همین امر میتواند موجب افزایش خلاقیت دانشآموز شود. در مدرسه هوشمند دانشآموز وارد آزمایشگاه مجازی میشود که کوچکترین خطری برای او وجود ندارد و میتواند آزمایشهای مختلف را بر اساس آموختههای خود انجام دهد و نتایج جالب آن را مشاهده کند. در مدارس هوشمند این امکان وجود دارد که از طریق اینترنت و اینترانت با سایر مدارس دیگر در ارتباط بود(صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
۲-۹٫ابزار مدرسه هوشمند
مدرسه هوشمند، مدرسه ای است که در آن نسلی توانمند در عرصه زندگی و توانا در خلق دانش تربیت می شوند و بستر های سخت افزاری و نرم افزاری لازم در راستای مکانیزه نمودن کلیه فعالیت های روزمره مدارس فراهم می شود.
با توجه به اهداف مدرسه هوشمند و با توجه به نوع جهتگیری آن در تربیت دانشآموزان، نیاز به تجهیزات و امکاناتی دارد که در مدارس سنتی به آن نیازی نیست. این تجهیزات شامل موارد زیر است:
هدف اصلی
ارزیابی استقرار مدارس هوشمند در مدارس مقطع دوم متوسطه کاشان و آران وبیدگل
اهداف فرعی
-بررسی وضعیت زیرساخت های فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت موجود محیط یاددهی -یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود توانمندسازی معلمان درحوزه فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود برقراری ارتباط یکپارچه رایانه ای با مدارس دیگر جهت ایجاد مدارس هوشمند
ضرورت هوشمندسازی مدارس
امروزه اطلاعات و دانش اساسیترین دانایی انسانها، جوامع و ملتها به شمار میآید. نیروی انسانی مهمترین عنصر اشاعه و گسترش فناوری است. یکی از مهمترین دستاوردهای توسعهی فناوری تحول در عرصهی آموزش و پرورش است. کلاسهای مجازی، مدارس مجازی، مدارس هوشمند و به طور کلی یادگیری الکترونیکی از ظرفیتها و قابلیتهای قابل اتکا برای توسعهی این مهارتها است (صالحی و کاشانی، ۱۳۸۶).
ورود به عصر اطلاعات و رواج فناوریهای مبتنی بر شبکههای جهانی و رایانهها سبب پدید آمدن محیطهای جدید یادگیری به شکل رسمی و غیررسمی شده است. پیدایش مدارس هوشمند به عنوان جزئی از سیستمهای حمایتکنندهی آموزش رسمی برای یادگیرندگان محروم از تحصیل در کشورهای پیشرفته نظیر انگلستان و آمریکا از اوایل دههی ۱۹۶۰ فرصتهای جدید یادگیری را فراهم کرده است. این مدارس خدمات آموزشی اینترنتی غیردولتی را فارغ از محدودیتهای زمانی و مکانی برای کسانی نظیر دانشآموزان مدارس روستایی یا برونشهری که به دلایلی نمیتوانند در مدرسه حضور یابند، عرضه میکنند و در پارهای از موارد برای بازماندگان از تحصیل، برنامههای آموزش انفرادی ارائه میدهند (میلتون،۵۴۳:۲۰۰۳).
از این رو برنامهی مدارس هوشمند کشورهای توسعهیافته، اینترنتی است که به صورت غیرحضوری و بدون نیاز به حضور فیزیکی معلم و دانشآموز و نیز سازمان سنتی مدرسه فرایند یادگیری را هدایت میکند (زمانی و همکاران، ۱۳۸۹).
به کارگیری ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات، راهکارهای نوینی را در بهبود و توسعهی نظام آموزشی ارائه نموده که استقرار مدارس هوشمند از نتایج آن است. طرح مدارس هوشمند کمک میکند تا با تغییر سنتهای قدیمی با استفاده از فناوریهای نوین، به اهداف عالی آموزش و پرورش در راستای پژوهشمحوری دست یافت. مدرسهی هوشمند شامل اجزای در هم تنیدهای است که به منظور برانگیختن حس کنجکاوی دانشآموزان و مشارکت فعال آنها طراحی شده تا با هماهنگ کردن تلاش دانشآموزان، معلمان و مدیران، در محیطی جامع و تلفیقی، نسبت به برآورده نمودن تمامی نیازهای آموزشی افراد اقدام کند. مدرسهی هوشمند عبارت است از یک سازمان یادگیری که با هدف آمادهسازی دانشآموزان به منظور زیستن در عصر دانایی، به طور سیستماتیک در فعالیتهای یاددهی- یادگیری و مدیریت مدرسه، طراحی شده است. در این مدارس با استفاده از یادگیری الکترونیکی به صورت حضوری و با حفظ فضای فیزیکی مدرسه، معلم و دانشآموز، با برخورداری از نظام آموزشی هوشمند و با رویکرد تلفیقی و جامع نسبت به ارائه خدمات آموزشی و پرورشی به دانشآموزان تلاش میشود (عبدالوهابی، ۷۶:۱۳۹۰).
تحولات جدید در فناوری اطلاعات و ارتباطات، جوامع انسانی را به سمت جامعهی اطلاعاتی سوق داده و مسائلی مانند آموزش و تربیت متناسب با نیازهای زمان و جامعه بیشتر مورد توجه قرار میگیرد. یکی از نهادهایی که به امر آموزش و تربیت نیروی انسانی میپردازد، آموزش و پرورش است که جمعیت زیادی در کشور را تحت پوشش قرار میدهد. آموزش و پرورش در عصر حاضر باید بتواند مهارتهای مورد نیاز جامعه را شناخته و متناسب با عصر جدید آموزش دهد و از طرف دیگر ابزارهای مورد نیاز آموزش را به کار گیرد و به اصلاح فرایند زمان خود متناسب با عصر اطلاعات بپردازد. توسعهی فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامههای آموزش و پرورش گامی مؤثر در تحول کیفی اهداف، برنامهها، روشها و شیوههای تدریس است. مدارس هوشمند گامی جدید در تطابق با عصر اطلاعات است و انقلابی را در فرایند یاددهی-یادگیری ایجاد میکند (صالحی ، ۵۶:۱۳۸۶).
امروزه نیاز به همگام شدن با تحولات و دستاوردهای فناوری و علوم بشری یک نیاز ضروری برای آموزش و پرورش است. پژوهشهای کنونی نشان میدهد که استفاده از کامپیوتر میتواند به درک دانشآموز از خود و جامعهپذیری وی کمک کند. به این منظور حرکت مدارس به سمت هوشمند شدن و بهرهگیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام یاددهی- یادگیری و متعاقباً طرح و تدوین برنامههای درسی پاسخگو برای دانشآموزان در چنین مدارسی، انگیزه یادگیری را در آنها افزایش میدهد. (نیلی و همکاران، ۱۳۸۹).
هدف اصلی
ارزیابی استقرار مدارس هوشمند در مدارس مقطع دوم متوسطه کاشان و آران وبیدگل
اهداف فرعی
-بررسی وضعیت زیرساخت های فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت موجود محیط یاددهی -یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه ای جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود توانمندسازی معلمان درحوزه فناوری اطلاعات جهت ایجاد مدارس هوشمند
-بررسی وضعیت مطلوب و وضعیت موجود برقراری ارتباط یکپارچه رایانه ای با مدارس دیگر جهت ایجاد مدارس هوشمند